HISTORIA

Jedna z nauk pomocniczych historii, zajmująca się badaniem pieczęci jako źródeł historycznych, a także ich historią, powstawaniem, itp.

Początkowo badania nad pieczęciami traktowano jako element dyplomatyki oraz wykorzystywano w praktyce sądowej i kancelaryjnej. Badania te do celów naukowych jako pierwsi wykorzystali Jean Mabillon (w dziele: De re diplomatica libri sex, 1681 r.) i Jan Michał Heineccius (w dziele: De vertibus Germanorum aliorumque nationum sigillis, 1709 r.). W XVIII wieku po raz pierwszy użyto terminu sfragistyka. Wówczas też rozpoczął się proces wyodrębniania jej jako samodzielnej nauki, co ostatecznie dokonało się w XIX wieku. Pod koniec XIX wieku Hermann Grotefend i Freidrich Karl Hohenlohe-Waldenburg stworzyli system klasyfikacji formalnej pieczęci. Wydawano także albumy sygillograficzne, studia szczegółowe i podręczniki sfragistyczne.

W Polsce badaniami nad pieczęcią jako pierwszy zajął się Joachim Lelewel, a jego prace w zakresie sfragistyki kontynuowali: Kazimierz Stronczyński, Marian Gumowski, Marian Haisig i Sylwiusz Mikucki. Natomiast w ostatnich latach najaktywniejszym historykiem w tym zakresie był Stefan Kuczyński.

(źr.: wikipedia.pl)

Oczywiście próbę "podpięcia" historii i systematyki pieczątek turystycznych pod wyżej opisaną dziedzinę nauki możnaby porównać do nazywania zabawy przedszkolaków w piaskownicy - badaniami z zakresu fizyki kwantowej. To zupełnie nie ten poziom i nie ta branża. W tym archiwum znajdują się skany pieczątek wydanych jeszcze w XIX w. przy powołaniu pierwszych schronisk (pensjonatów) górskich na terenie Sudetów. Ale chyba nikt nie wie kto, kiedy i gdzie postanowił zamienić zwykły stempel pocztowy na okolicznościową pieczątkę turystyczną. Gdzieś, kiedyś w internetach znalazłem taki tekścik w tym temacie:

Gdy kilka tysięcy lat temu nasi praojcowie odbijali egzotyczne muszle w glinie nie zdawali sobie sprawy z tego, że właśnie tworzą historię stempli i pieczęci. Intrygował ich i zachwycał powstały po odciśnięciu takiego elementu w ilastej skale niepowtarzalny wzór, który można było następnie wykorzystywać na wiele sposobów, nie tylko do dekoracji.

Pieczątki towarzyszyły człowiekowi zarówno w epoce kamienia, jak i miedzi, brązu czy żelaza – przez tysiąclecia zmieniała się technika ich wykonywania. Już 3000 lat p.n.e. naczynia znakowane były na obwodzie jako potwierdzenie ich oryginalności oraz odbijane na płaskiej powierzchni. W wieku XI, w Chinach, z kamienia tworzyło się stemple, które następnie wykorzystywali naukowcy oraz uczeni, aby potwierdzić autentyczność przygotowywanych dokumentów. Europa XIII wieku dostarczyła królom i władcom pieczęcie wykorzystywane do podbicia ich dekretów, potwierdzając przy tym ich wiarygodność. To z pomocą stempli także zabezpieczano dokumenty, wszczynano wojny i zawierano pokoje...

W wieku XX w Europie nastąpił przełom w produkcji pieczątek, pod koniec lat 40-stych powstał stempel kieszonkowy, a niecałe 30 lat później pierwsza pieczątka samotuszująca z wbudowanym, wymiennym wkładem. XXI wiek dostarczył nam kolejne nowe możliwości i technologie, których nie będę już tu wymieniał. W trakcie górskich (i nie tylko) wędrówek bardzo często można spotkać się z klasyczną w XX wieku pieczątką w postaci drewnianego kołka zakończonego gumową matrycą.

Różnorodność pieczątek, które można zdobyć w czasie wakacyjnych wypraw jest naprawdę imponująca. Choć przeważają pieczątki z czarnym tuszem, to jednak często możemy się spotkać z pieczątkami wybijanymi tuszem czerwonym, zielonym czy niebieskim - właściwie każdym, wedle preferencji.

Podobnie rzecz wygląda jeśli chodzi o kształt pieczątek. Choć popularne są te okrągłe, to żadną już nowością nie są stemple owalne, kwadratowe, prostokątne czy nawet o nieregularnym kształcie.

Co do motywów, tu również ograniczeniem jest tylko pomysł twórcy. Najczęściej jednak znajdują się na nich:

- nazwa miejscowości

- nazwa danego zabytku

- zarys graficzny obiektu

Jeśli obiekt znajduje się w górach, często podawana jest wysokość nad poziomem morza. Czasem na pieczątkach pojawiają się też dość tendencyjne numery telefonu czy adresy.​

Kilka lat temu Zarząd PTTK wprowadził do swoich górskich obiektów jednolity, trójkątny wzór pieczątek turystycznych oraz jednolity kolor tuszu. Stemple te (tzw. automaty) podobno są darem od jakiegoś sponsora (na szczęście nie ma na nich jego logo). Niestety moim skromnym zdaniem: są wstrętne, nie oddają "ducha danego miejsca", nie ma tam miejsca na indywidualną grafikę która mogłaby przedstawić wygląd obiektu i tym samym zapaść w pamięć turysty. Wiem - darownemu ... itd., niemniej jednak szkoda było kasy na tę cieniznę.

Zazwyczaj pieczątki mają średnicę kilku centymetrów, więc czasem prawdziwą sztuką jest dostrzeżenie tego, co faktycznie się na niej znajduje. Z tego względu projektanci zachodzą w głowę jak na tak małej powierzchni zmieścić wszystkie dane, a przy tym nie stracić na efekcie wizualnym stempla, który bądź co bądź, w przypadku pieczątki turystycznej gra pierwsze skrzypce.

Co by jednak nie powiedzieć o pieczątkach to bez wątpienia ich różnorodność jest ogromna, dotyczy zarówno kształtów, kolorów, motywów. Choć zazwyczaj mamy do czynienia z pieczątkami czarno-białymi to jednak nie jest to obowiązująca reguła. Często spotyka się przecież pieczątki, w których wykorzystano tusz zielony, niebieski czy czerwony. Jeszcze szerszą gamę kolorów odnajdziemy wśród pieczątek przygotowywanych specjalnie dla dzieci. Podobnie ma się sprawa jeśli chodzi o kształty. Od dawna te regularne, geometryczne kształty przestały być jakąkolwiek normą.

Najbardziej erotyczną grafiką wśród pieczątek mogli pochwalić się do niedawna w schronisku Chata Pod Rysmi (Słowacja, ale Polska za miedzą). Obecnie pieczątki te nie są dostępne, gdyż zostały skradzione (prawdopodobnie przez polskiego "turystę-debila").

Najstarszą pieczątką turystyczną jest chyba ta z 1873 roku ze Śnieżki (Karkonosze).

Najdalej położonym miejscem z polską pieczątką jest Stacja Antarktyczna - 15000 km od Warszawy.

Często spotykane są błędy przy wytworzeniu pieczątek. Ale czy odbitki takich stempli są "cenniejsze", jak to bywa w przypadku znaczków pocztowych? Raczej nie.